Klasik anlatı sineması, terimi kökenini Aristoteles’in Poetika isimli eserinden alan anlatıya dayalı sinema biçimidir. Yapısal olarak ”serim, düğüm, çatışma, doruk nokta ve çözüm” aşamalarından oluşmaktadır.
Yapısal aşamaları biraz daha açayım;
1) Serim; olayda geçen mekanın anlatıldığı, zamanın belirtildiği, karakterlerin tanıtıldığı bölümdür. Genelde karakterin nasıl ve nerede yaşadığını görürüz (Türk filmlerinde başrol karakterin mahallede herkese selâm vererek evine gitmesi serimleme kısmına örnektir.)
2) Düğüm; karakterlerin bir şeyler yaşamaya başladığı, karakterlerin karşısına birçok engel çıktığı, olayların ilerlediği, bölümdür. Masaya bir sorun konulur ve ana karakter sorunla baş başa kalır. (Matrix filminden anımsayabileceğiniz gibi ”Mavi hap, kırmızı hap” bir düğümdür. Ortada bir sorun vardır ve karakterin gelişimi hikayeyle devam eder)
3) Çatışma; karakter sorunun çözümü ile serim aşamasında ki hayatı kararsızlığı, olağan akış ile filmin sorununu oluşturan konunun birleşmesidir. Her şeyin eskisi gibi veya daha iyi olabilmesi için girilen çetin yolun başlangıcıdır.
4) Doruk nokta; sorunların ve filmin en üst noktasıdır. Tüm ritim yükselir ve çözüm öncesi son büyük savaş verilir.
5) Çözüm; anlatılan olayların sona erdiği, karakterlerin yaşadıklarını atlatmasını, karşısına çıkan engelleri geçmesinin aktarıldığı bölümdür. Genelde güneş doğar, yağmurlar diner.
Bahsettiğim 5 maddeli yapıya ”Freytag Piramidi’‘ denir. Görsele bakınca Hollywood’un tamamını görür gibi oluyorsunuz. Riski olmayan, en çok çalışan modeldir. Klasik anlatı sineması seyircisi kolay ve genelde ticari amaca hizmet eder. Bu piramit dışında kalan filmleri ”Deneysel yapım” olarak nitelendirebiliriz.
Klasik anlatı sinemasının bir başka kolu da ”Kahramanın Yolculuğu” kısmıdır. Bu kısmı okurken aklınıza neredeyse bildiğiniz tüm film karakterleri gelebilir çünkü oldukça genel-geçer bir yöntemdir.
Peki Kahramanın Yolculuğu Nedir?
Joseph Campbell amcamızın 1949 yılında yayınladığı ”Kahramanın Sonsuz Yolculuğu” adlı kitabından günümüze gelen ve hikaye yazımından, görsel yapımların hepsine kılavuz olmuş daha sonra bir başka amcamız Christopher Vogler tarafından 1992 yılında 17 maddelik ”Kahramanın Sonsuz Yolculuğu” kitabını sentezleyerek 12 maddeye düşürmüş ortaya daha genel-geçer bir kanı koymuştur.
İşte 12 madde de kahramanın yolculuğu (Gözünüzde canlanabilmesi için örnek filmle de destekleyip anlatacağım. Popülerliği ve iyi bir örnek olduğu için ”Harry Potter” bu anlatımıma örnek film olacaktır)
1) Sıradan Dünya: Bu aşamada macera başlamadan önce kahramanın sıradan hayatı anlatılır. (Bu gerçekten de sıradan bir Dünya olabilir çünkü karakterin maceraya çağırıldığı Dünya genelde sihirli ”Filme göre olağanın dışında” taraftır. [Harry Potter, Narnia, Matrix, Lord Of The Ring, Star Wars, Men in Black… diye uzayan sonsuz liste] )
2)Maceraya Çağrı: Kahraman, serüvenine başlamasına neden olan bir şeyle karşı karşıya kalır ya da bir davet alır. Bu, üstesinden gelmesi gereken bir sorun ya da meydan okuma olabilir. (Harry Potter’in evine yollanan mektupta Hogwarts’a çağrıldığını anımsayın)
3)Çağrının Reddi: Kahraman, ilk başta korktuğu ya da konfor alanından çıkmak istemediği için macerayı reddeder. (Harry aile baskısı yüzünden de olsa bu daveti reddetmek ister gibi olur)
4)Akıl Hocası ile Tanışma: Kahraman, ona tavsiyede bulunabilecek ve yolculuğunda ona yardımcı olabilecek bir rehberle karşılaşır. (Albus Dumbledore amcamız Harry’nin akıl hocasıdır)
5)lk Eşiği Geçiş: Kahraman, sıradan dünyasını terk eder ve maceraya atılmak için ilk eşiği geçer. (Hogwarts’a gidiş)
6)Müttefikler, Düşmanlar: Kahraman, içine girdiği yeni dünyanın kurallarını öğrenir. Bu süre zarfında, belli test ve görevlerden geçer, dostlar edinir, düşmanlarla yüz yüze gelir. (Hogwarts’ta ki eğitim süreci ve arada bir gelen troller, minik küçük çekişmeli savaşlar)
7)Sorunun Temeline Yaklaşmak: Kahraman, yeni dünyanın en tehlikeli yerine yaklaşmaktadır. (Harry Potter seri film olduğu için genel olarak düşünürsek en tehlikelimiz Lord Voldemort’a yaklaşması sorunun temeline yaklaşmak diyebiliriz)
8)Çile: Bu aşama, kahramanın en dip yaptığı, ölümle burun buruna geldiği andır. Film sahnelerinde karakterin öldüğü düşünülen bölümüdür. Kahraman ölümün kıyısına gelme deneyimi yaşayıp yeniden ayağa kalkacaktır. (Harry bunu sık yapar. Neredeyse her klasik anlatı filminde net görülen olaydır. Kahraman ölür gibi olur [Belki de ölür] geri döndüğünde çok daha güçlenmiş olur)
9)Ödül: Ölümden kurtulduktan sonra, kahraman ödülünü kazanır veya amacına ulaşır. (Bu dönüş neticesinde tabii ki kahramanımız sorunu alt eder, Harry Potter’in son büyük savaşında olduğu gibi)
10)Dönüş Yolu: Ödülüne kavuşan kahraman, hala yeni dünyanın sınırlarındadır ve sınavlar ve tehlikeler devam etmektedir. Bu aşamada kahraman evine dönüş yoluna girer, ancak düşmanları peşine düşebilir. (Bu aslında film bitti ama ”Belki de ana karakteri öldürürüz öyle hemen gevşemeyin.” deme şekilleridir. Gizli bir kötü çıkar biraz daha savaşılır)
11)Diriliş: Kahraman, sıradan dünyasına dönmeden önce, çile aşamasındaki gibi ikinci kez ölümle yüzleşir. Ardından yeniden dirilir. Yani bu bölümde kahraman son sınavını vererek, öğrendiği her şeyi kullanması gereken son bir testle karşı karşıya kalır.
12)İksirle Dönüş: Kahraman, sıradan dünyasına, olağanüstü dünyadan getirdiği bir iksir, bir hazine, bilgi, deneyim ya da hikayeyle dönmektedir. Sıradan bir karakter olarak çıktığı bu yolculuğunu, bir kahraman olarak bitirmiştir. (Tam da Harry’in sonunu özetleyen bir madde)
Okurken aklınıza geldiği gibi bir çok film ”Klasik Anlatı Sineması” tarzıyla yapılmaktadır. Bu tarzla yapılırken de yönetmen ”Arkadaşım zaten ne olacağı belli bari ben içeri kendimden alt metinler koyayım da imzam olsun.” der ve asıl film orada başlar çünkü yönetmen için klasik anlatı sinemasında dert anlatmak kolay değildir (Öncelikli kaygı ticari olduğu için), derdini anlatmaya çalışan yönetmen de izleyen seyirciye değil ”Gören seyirciyi” hedefler.
Film izlemeyi seviyorsanız klasik anlatı sinemalarında bile ne kadar derin ve güzel alt metinler olduğunu görüp, filmi okuyabilirseniz işte o zaman şirinleri göre… yok bu başka bir serimleydi. Tekrar deniyorum; işte o zaman gerçekten ne izlediğinizi bilebilirsiniz.
